استخراج و تجزیه کمّی و کیفی اسانس گونه های مختلف آویشن (thymus spp) کشت شده در یزد

اسانس آویشن (thymus spp) با دارا بودن ترکیب های باارزشی همانند تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. در این تحقیق سرشاخه های گلدار اکسشن های گونه های مختلف آویشن کشت شده در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی استان یزد واقع در گردفرامرز شهر شاهدیه، برداشت و پس از خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. بازدهی اسانس براساس وزن خشک گیاه تعیین شد و بعد به وسیله کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنجی جرمی تجزیه و شناسایی ترکیب ها انجام شد. از 74 اکسشن کشت شده در سال دوم (1389) از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس گیاه مربوط به اکسشن های cftnji (17/4%)، zselp (4%)، q (72/3%)، njicft (71/3%) و xdrmko (54/3%) و کمترین آن مربوط به اکسشن bhuzse با 66/0% اسانس بود. از نظر میزان تولید اسانس در هکتار اکسشن های xdrvgy (kg/ha5/87)، njicft (kg/ha42/45)، zsecft (kg/ha86/40) و bhumko (kg/ha31/38) به ترتیب بیشترین میزان اسانس و کمترین مقدار آن به اکسشن cftmko با 9/0 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت. پاراسیمن، 1،8-سینئول، گاما-ترپینن، بورنئول، تیمول، کارواکرول، ژرانیول، لیمونن، ژرانیل استات، ترپینول، لینالول و کاریوفیلن به ترتیب 4/28%، 7/31%، 4/20%، 3/29%، 1/71%، 4/81%، 77%، 4/28%، 6/38%، 6/55%، 81% و20% مربوط به اکسشن های njibhu، vgycft، mkomko، cftcft، zseq، njicft، cftq، mkoq، cftzse، njibhu، zselp، vgymko و cftcft می باشد. در سال سوم (1390) از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس گیاه مربوط به اکسشن های q (07/4%)، cftvgy (7/3 %)، mkovgy (63/3%)، zseq (45/3%) و zselp (43/3%) و کمترین آن مربوط به اکسشن vgymko با 62/0 درصد اسانس بود. از نظر میزان تولید اسانس در هکتار اکسشن های bhuvgy (kg/ha9/74)، xdrvgy (kg/ha9/60)، xdrlp (kg/ha78/51)، cft (kg/ha21/49) و q (kg/ha11/46) به ترتیب بیشترین میزان اسانس و کمترین مقدار آن به اکسشن bhuzse با 36/2 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت. به طور کلی با در نظر گرفتن بازده اسانس، میزان تولید و ترکیب های اسانس اکسشن njicft (t. transcaspicus) با منشأ استان یزد و با 71/3% اسانس و عملکرد 42/45 کیلوگرم اسانس در هر هکتار و با 5/81% کارواکرول و اکسشن zseq (t. daenensis) با منشأ استان مرکزی و با 45/3% اسانس و عملکرد 15/37 کیلوگرم در هر هکتار و با 73% تیمول و اکسشن xdrvgy (t. vulgaris) با منشأ استان مرکزی و با بازده اسانس 75/2% و میزان تولید 5/78 کیلوگرم در هکتار و میزان 8/45% تیمول به عنوان اکسشن های برتر معرفی می شوند.